Fuchsia magellanica,Fuchsia x hybrida - Hoa Lồng đèn (Hoa Đăng)

Những chùm hoa vàng ươm, buông lơi trên tán cây xanh, lấp lóa trong ánh mặt trời khiến nhiều người ví hoa lồng đèn vàng giống như những giọt lệ đọng trong đôi mắt mặt trời.

Tên gọi

Hồng hoa đăng hay còn gọi là hoa lồng đèn được trồng rất phổ biến ở Đà Lạt. Nhờ hình dáng mà loại hoa này được xếp vào hàng cây cảnh có tiếng.

Tên khoa học của hồng hoa đăng là Fuchsia magellanica Lam Họ thực vật: Oenotheraceae hoặc Onagraceae (Họ Rau Mươn).

Giống loài

Giống hoa đăng Fuchsia gồm khoảng 100 loài, mọc như lùm bụi cây mộc và thuộc họ thực vật onagraceae. Hoa đăng trông trọt là thành quả tuyển chọn lại tạo giữa 2 loài F.fulgens và F. mangellanica. F. fulgens là một lùm bụi cao khoảng 1, 2- 1,8 m, nguồn gốc Mexico F.mangellanica nguồn gốc Chi lê và Á Căn Ðình cũng là một lùm bụi nhưng lại có thể mọc cao đến 3,5 cm. Các cây thứ hoa ở thị trường có thể mọc thẳng đứng hay thân bò ngang. Loại Black Prince, Beacon, Winston Churchill là những thí dụ cây mọc thẳng đứng. Black Eyes, Starry Trail, Swingtime… là những cây mọc bò ngang.

Nguồn gốc - Xuất xứ

Hoa đăng hay hoa lồng đèn, gọi là Fuchsia ở Châu Mỹ, tên khoa học là Fuchsia x hybrida, còn có tên khác ở Mỹ là hoa bông tai công nương (ladies eardrops) vì hoa rực rỡ, dáng bông tai lòng thòng xuống đất. Màu sắc thay đổi từ trắng, đỏ hồng, tím hay pha lẫn lộn giữa các màu này. Trồng Fuchsia bán ra là những giỏ treo, chậu cây, làm bồn hay trên phên dậu dáng cây mộc. Ở Mỹ thường hay trồng bán các giỏ treo hoa đăng quanh ngày, quanh lối xóm..

Nguồn gốc của cây Hồng Hoa Đăng ở Chili (Nam Mỹ), tùy theo sự lai tạo mà cho ra cây hoa Lồng Đèn có kiểu dáng hoa đẹp khác nhau như:

Cây Fuchsia gracillis (Hort.) gốc từ Mexico (1823) có hình đèn nhỏ hơn, được đặt tên là Tiểu Hoa Đăng, tên địa phương Việt Nam.

Cây Fuchsia macrostemma (Ruiz & Pav.) var. Therèse Dupuis, hình dáng với nhiều cánh đúp màu hồng được gọi là Hoa Đăng Đúp.

Đặc điểm

Các kiểu hoa kể trên hiện nay trồng phổ biến tại vùng Lang Bian Đà Lạt, rất được ưa chuộng. Về hình dáng, cây cao từ 8 tấc đến 1 mét. Có thể trồng ra vườn làm cây cảnh, hoặc cho vào chậu để trang trí nội thất giúp cho cảnh trí ở trong phòng có hình ảnh của vũ nữ, cánh jupon màu đỏ hồng theo vũ điệu ba lê (vũ ballet) rất đẹp lạ. Một thứ hoa khác là Fuchsia var. Roi des Balcons, cành hoa dài cả thước, đơm nhiều bông to, cánh trắng, giữa màu đỏ đậm, hình dạng hệt như một đèn lồng công nghiệp treo cao.

Phương pháp trồng và nhân giống

Việc gây giống hoa lồng đèn thì không khó khăn và chủ yếu bằng phương pháp dăm cành nhân giống. Vì là loại cây kiểng không rụng lá, có thể cho hoa quanh năm, nhưng muốn nhân giống bằng cách dăm cành thì ta không thể cắt cành trên cây mẹ, quá nặng tay làm giảm đi nhiều cành tơ, cành non, làm hỏng thân cây, trở nên yếu cây và làm giảm số lượng hoa kỳ sau. Vậy nên khi tỉa cành, cắt cành cho cây bớt rậm, ta chọn những cành cắt này, lựa cành nhỏ, cành tơ mà cắt lại từng đoạn ngắn (một ngón tay) để làm cành dăm thì sẽ có lợi hơn.

Sau thời gian 60 ngày cành dăm đã có rễ mạnh, đem ươm tiếp vào chậu hoặc bầu nylon cho tăng trưởng thêm. Tiếp theo vài tháng sau cây trưởng thành thêm thì bắt đầu cho hoa và sẽ chờ dịp tăng cường cho nhà nuôi hoa sưu tập hoa kiểng lạ.

QUANG TÍNH

Ða phần giống cây Fuchsia là cây dài ngày ( trường quang kì tính ). Vài thứ có quang kì tính trung lập. Ðôi khi, cây có thể nở hoa vào ngày ngắn, nhưng liên tục ở môi trường nhà kiếng. Ða số có thể cảm ứng tượng hoa khi phát triển đủ 2 lá. Số dài ngày cần thiết để tượng hoa thay đổi tuỳ giống, từ 5 tới 25 ngày. Vì rằng hoa phát triển từ các mầm ngang mới mọc, ngày dài liên tục ở điều kiện ngày ngắn thiên nhiên, rất cần thiết để cây phát triển trổ hoa. Mầm ngọn luôn tăng trưởng ở bất kì quang kì nào, dài hay ngắn. Cường độ ánh sáng ảnh hưởng đến quang kì tính. Nhỏ hơn 475 footcandle, cây sẽ có quang tính trung lập. Muốn có cảm quang tối hảo vào ngày dài cần 900 footcandle.

ÁNH SÁNG

Muốn có ngày dài tượng hoa trong điều kiện ngày ngắn thì kéo dài ngày hay cắt đứt đêm kể từ 10 giờ đêmâ đến 2 giờ sáng với đèn nóng sáng chừng 10 - 20 footcandle. Muốn có số hoa tối hảo, cần 1 cường độ 900 footcandle trong 8 giờ 1 ngày. Che bóng râm mùa xuân hay mùa hạ thì dễ bề kiểm soát nhiệt độ.

CÁCH TRỒNG

Nhiệt độ: Nhiệt độ thích hợp cho cây tăng trưởng là 20-26 0C. Dưới 15 0C hay trên 30 0C là cây mọc yếu. Hoa tượng tốt cũng ở nhiệt độ từ 15 - 26 0C. Sau khi tượng ra, nhiệt độ tối hảo cho hoa phát triển từ 23 - 26 0C

Tưới tiêu: Cây luôn cần ẩm ướt, lưu ý nhiều về tưới tiêu, vào những thời kì căng thẳng tỉ như điều kiện ít ánh sáng hay nhiệt độ quá cao.

Dinh dưỡng: Hoa đăng cần nhiều phân bón. Tưới phân lỏng liên tục gồm 250-300ppm nitrogen (đạm) và potassium cho kết quả tốt ở môi trường không đất.

Nhân giống: Cắt cành lá cây gốc làm hom đem trồng tốt hơn cành ra hoa. Muốn cây chỉ ra lá cành thì dùng ngày ngắn ( ít hơn 12 giờ ánh sáng ) và giữ nhiệt độ dưới 21 0C. Dùng hom cành ngọn dài 7-8 cm với 2 hay 3 cặp lá trưởng thành và đem cắm ở môi trường ráo nước có PH 6-6,5. Khi đang mọc rễ, giữ môi trường nhân giống ở nhiệt độ 20-220C và dùng ngaỳ ngắn. Cần chừng 3 tuần lễ cho hom mọc rễ.

MÔI TRƯỜNG

Môi trường trồng cây lồng đèn, hoa đăng phải giữ được nước, nhưng phải dễ tháo nước, tháot nước tốt. Có giống mọc thẳng đứng có thể dùng một hom mà thôi trong chậu 10 - 13cm. Còn trồng giỏ treo 25 cm thì cần 3-5 hom

KHOẢNG CÁCH

Thoạt tiên có thể trồng chậu này qua chậu khác. Nhưng khoảng cách cuối cùng thích hợp trong chậu 10 cm đường kính là 2 hay 2, 5 cây cho mỗi square foot.

BẤM NGỌN

Khi cây có 4-5 cặp lá thì bấm ngọn. Fuchsia trồng chậu chỉ cần bấm 1lần

CHẤT ÐIỀU HOÀ TĂNG TRƯỞNG

Ở Âu châu, chất điều hoà tăng trưởng hay dùng nhất là daminazole ( B9 ) với kiểm soát bề cao của Fuchsia với nồng lượng 3000-4000 ppm. Phun xịt B9 lần đầu tiên lúc cây mới tăng trưởng khi thấy được ngọn chồi mới trên cây không bấm ngọn hay khi chồi dài 1-2cm trên cây bấm ngọn. Phun xịt B9 lần thứ 2, 10-14 ngày sau lần thứ nhất. Ancymidol ( A-Rest ) là thuốc xịt lá với nồng lượng 25-50 ppm hay trên rãnh với nồng lượng 0,25-1,5 mg cho mỗi 15 cm đường kính chậu trồng để có thêm nhiều hoa. Cyocel cũng có thể dùng phun xịt hay tưới vào rảnh thời gian phải xịt tương tự với dùng B9 nói trên. Nồng lượng Cycocel dùng là 3000-4000 ppm. Ethepon ( Florel ) tăng thêm cành và chồi hoa nhưng làm lá nhỏ đi, lóng ngắn lại, như vậy khỏi cần bấm ngọn, nhưng đôi khi làm hoa không nở. Xịt Ethepon trên lá với nồng lượng 500 ppm khi 4, 5 lá đã phát triển đầy đủ. Chất điều hoà tăng trưởng mới nhất là Bonzi cũng rất hiệu quả ở nồng lượng phun xịt 25-40ppm. Acid Gibberellic cũng hay được dùng để sản xuất chậu trồng các giống Fuchsia thân mộc co mau lẹ hơn. Acid Gibberrellic nồng lượng 200-400 ppm trên cây còn nhỏ và không bấm ngọn thì thời gian cho cây đủ cao lớn sẽ giảm đi, cây sẽ dài ra và cần đến trụ chống đỡ.

SÂU BỌ

Bướm trắng hay phá hoại Fuchsia nhất. Rầy mềm (Aphids) làm quăn lá và cũng làm cây trồng hư hại lớn.Ngoài ra còn có bù lạch (Thrips), rệp bột (Mealy bugs) nhện đỏ (Spider mites)rệp vảy (Scales)..

BỆNH CÂY

Bệnh rỉ có thể làm nhân giống và sản xuất cây mất mát nhiều. Vài giống kháng được bệnh rỉ. Làm cây thoáng khí, khoảng cách thích hợp và giữ gìn vệ sinh cây tốt là phương pháp ngừa trừ bệnh. Botrytic blight (Botritic cinerea) thối rễ do nhiều loài khuẩn gây ra khi môi trường quá ẩm ướt.

Trong văn chương

Ở Việt Nam hoa này có tên gọi là "bụp lồng đèn". Tôi gọi đơn giản là hoa lồng đèn. Hình dạng bông hoa trông giống như một cái lồng đèn. Cây hoa này không phải là cây hoa bản địa ở Đông Á. Người Nhật gọi cây hoa này là "phù điếu mộc" (ukitsuriboku), có nghĩa là phao câu cá, có lẽ vì hình dạng của bông hoa trông giống như cái phao. Người Trung Quốc gọi cây hoa này là "đăng lung phong linh", có nghĩa là cái chuông gió hình lồng đèn. Tên khoa học của cây hoa là Abutilon megapotamicum.

Bài tanka sau của nhà sư Saigyo trong Tân cổ kim Hòa ca tập, bài số 299:

Even for one
who usually cares little
for things of the world
they stir the heart
first winds of autumn

Bài tanka này tôi lấy từ tập sách Basho journey, bản tiếng Anh, và dịch ra tiếng Việt như sau với hiệu chỉnh chút trật tự theo nguyên bản:

Với tất cả mọi thứ
Không còn quan tâm gì
Ngay với người như thế
Trái tim vẫn xao xuyến
Trận gió thu đầu mùa

Bài tanka này không có gì liên quan tới hoa lồng đèn. Tôi chỉ chợt nhớ trung thu sắp đến và những lồng đèn đỏ lại được treo khắp phố phường. Trận gió đầu tiên của mùa thu, cũng như cơn mưa đầu tiên của mùa hạ, những bông tuyết đầu tiên rơi xuống của mùa đông hay những bông hoa hé nở đầu tiên của mùa xuân luôn đem lại một cảm giác rung động xao xuyến của một mùa đang tới. Cái cảm giác đấy rất kỳ lạ và khó diễn tả, chỉ có thể cảm nhận, một chút mơ hồ về thay đổi đang tới. Ngay cả đối với người bàng quan, không thể không cảm thấy trận gió thu đầu mùa.