Bệnh sốt xuất huyết

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), có đến 22.000 người chết mỗi năm bởi đại dịch sốt xuất huyết và số trẻ em tử vong vì căn bệnh này vẫn chiếm đa số do bệnh tiến triển nặng.

Trước thực tế này, bố mẹ cần làm gì để bảo vệ con? Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những thông tin cần thiết nhất về bệnh, bao gồm nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị và phòng ngừa để có hướng đối phó với bệnh kịp thời.

Bệnh sốt xuất huyết là gì?

Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm do virus Dengue gây ra và muỗi vằn Aedes Aegypti là vật chủ lây truyền virus Dengue. Virus Dengue xâm nhập vào cơ thể người thông qua vết muỗi đốt từ những muỗi cái mang mầm bệnh. Sau thời gian ủ bệnh 4 – 10 ngày, muỗi mang virus có thể lây lan virus cho người trong suốt quãng đời còn lại của nó.

Loài muỗi vằn Aedes Aegypti sống chủ yếu ở các vũng nước đọng nhân tạo như bể chứa lâu ngày, chậu cây thủy sinh, nước đọng trong lốp xe… Muỗi Aedes Aegypti là những kẻ hút máu vào ban ngày, giờ hoạt động cao điểm trong ngày của loài muỗi này là vào sáng sớm và chiều tà, trước khi mặt trời lặn. Đây là 2 thời điểm mà trẻ nhỏ rất thường hay vui đùa, đặc biệt ở những nơi thiếu ánh sáng nên rất dễ bị muỗi đốt nhưng không hề hay biết.

Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Dengue gây ra. Bệnh sốt xuất huyết đôi khi có thể gây đau nhức rất trầm trọng ở cơ và khớp.

Bệnh sốt xuất huyết dạng nhẹ sẽ gây sốt cao, phát ban, đau cơ và khớp. Bệnh sốt xuất huyết dạng nặng có thể gây chảy máu nặng, giảm huyết áp đột ngột (sốc) và tử vong.

Những dấu hiệu và triệu chứng sốt xuất huyết là gì?

Có ba loại bệnh: sốt xuất huyết cổ điển (thể nhẹ), sốt xuất huyết chảy máu và sốt xuất huyết dengue (hội chứng sốc dengue).

Triệu chứng sốt xuất huyết cổ điển (thể nhẹ)

Những người lần đầu tiên mắc bệnh bị loại này vì họ chưa có miễn dịch với bệnh. Đây là dạng có biểu hiện các triệu chứng điển hình và không có biến chứng. Bệnh thường bắt đầu với triệu chứng sốt và sẽ kéo dài trong vòng 4-7 ngày tính từ sau khi bị truyền bệnh bởi muỗi. Ngoài ra, còn có các triệu chứng như:

• Sốt cao, lên đến 40,5oC;
• Nhức đầu nghiêm trọng;
• Đau phía sau mắt;
• Đau khớp và cơ;
• Buồn nôn và ói mửa;
• Phát ban.

Các ban sốt xuất huyết có thể xuất hiện trên cơ thể 3-4 ngày sau khi bắt đầu sốt và sau đó thuyên giảm sau 1-2 ngày. Bạn có thể bị nổi ban lại một lần nữa vào ngày sau đó.

Triệu chứng sốt xuất huyết có chảy máu

Các dấu hiệu sốt xuất huyết dạng này bao gồm tất cả các triệu chứng của bệnh sốt xuất huyết nhẹ kèm theo tổn thương mạch máu và mạch bạch huyết, chảy máu cam, chảy máu ở nướu hoặc dưới da, gây ra vết bầm tím. Thể bệnh này có thể dẫn đến tử vong.

Triệu chứng sốt xuất huyết dengue (hội chứng sốc dengue)

Thể bệnh này là dạng nặng nhất của bệnh sốt xuất huyết – bao gồm tất cả các biểu hiện của bệnh sốt xuất huyết nhẹ cộng với các triệu chứng chảy máu, kèm theo huyết tương thoát khỏi mạch máu, chảy máu ồ ạt trong và ngoài cơ thể, sốc (huyết áp thấp).

Loại này thường xảy ra trong lần nhiễm trùng sau, khi bạn đã có miễn dịch chủ động (do đã từng mắc bệnh) hoặc thụ động (do mẹ truyền sang) đối với một loại kháng nguyên virus. Bệnh thường biểu hiện nặng đột ngột sau 2 đến 5 ngày (giai đoạn hạ sốt). Dạng này của bệnh thường xảy ra ở trẻ em (đôi khi ở người lớn). Dạng bệnh này có thể gây tử vong, đặc biệt là ở trẻ em và thanh thiếu niên.

Triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ em

Trẻ em khi mắc bệnh sốt xuất huyết từ 3 ngày sẽ có những dấu hiệu sốt cao, khiến bố mẹ thường nhầm là cảm cúm hay nhiễm khuẩn đường hô hấp. Bố mẹ có thể tìm hiểu kỹ giai đoạn phát triển triệu chứng bệnh sốt xuất huyết ở trẻ trong phần dưới.

Nguyên nhân gây bệnh sốt xuất huyết?

Sốt xuất huyết do một loại virus có thể lây lan qua muỗi cắn. Có bốn loại virus sốt xuất huyết, được gọi là virus DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4. Loài muỗi truyền bệnh có tên là Aedes aegypti hoặc muỗi Aedes albopictus, chúng có thể đưa virus gây bệnh vào máu của bệnh nhân bằng cách chích người bệnh.

Muỗi Aedes aegypti hoạt động ban ngày, đặc biệt chỉ có muỗi cái mới có thể chích người và truyền bệnh. Virus sốt xuất huyết sẽ ủ bệnh trong cơ thể muỗi khoảng 8 đến 11 ngày. Khi bạn bị muỗi chích, virus sẽ tuần hoàn trong máu từ 2 đến 7 ngày. Trong khoảng thời gian này, nếu bạn bị muỗi Aedes hút máu thì virus được truyền cho muỗi.

Một khi bạn đã phục hồi, cơ thể bạn sẽ miễn dịch chống lại bệnh, tuy nhiên bạn chỉ có thể kháng lại loại virus đã gây ra bệnh thôi. Trong khi đó lại có 4 chủng virus khác nhau, có nghĩa là bạn vẫn có khả năng bị nhiễm lại bởi loại khác. Điều quan trọng là bạn phải xác định các dấu hiệu và đi chữa trị.

Nguy cơ mắc bệnh sốt xuất huyết

Sốt xuất huyết có thường gặp không?

Sốt xuất huyết là bệnh thường gặp nhất ở người với hơn hàng triệu ca nhiễm bệnh xảy ra trên toàn thế giới mỗi năm và ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi. Bệnh sốt xuất huyết thường xuất hiện vào khoảng thời gian trong và ngay sau mùa mưa ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới như châu Phi, Đông Nam Á, Trung Quốc, Ấn Độ, Trung đông, khu vực Caribê, Trung Mỹ, Nam Mỹ, Châu Úc và Tây Nam Thái Bình Dương.

Những yếu tố nào làm tăng nguy cơ mắc bệnh sốt xuất huyết?

Các yếu tố sau đây làm tăng khả năng mắc sốt xuất huyết thể nặng:

Sinh sống hoặc đi du lịch ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới sẽ làm tăng nguy cơ tiếp xúc với virus gây bệnh sốt xuất huyết. Đặc biệt là các khu vực có nguy cơ cao là khu vực Đông Nam Á, các đảo tây Thái Bình Dương, châu Mỹ Latinh và vùng Caribê; (Theo nghiên cứu của Thomas P. Monath, các quốc gia đang phát triển có nguy cơ bùng phát dịch sốt xuất huyết cao hơn so với các quốc gia phát triển)

• Nếu bạn đã từng nhiễm sốt xuất huyết trước đây thì khi nhiễm lại, các triệu chứng sẽ nặng hơn và nguy hiểm hơn;
• Trẻ dưới 12 tuổi;
• Phụ nữ và người da trắng.

Triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ em

Các triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ em thường bắt đầu khởi phát từ 4 – 6 ngày sau khi trẻ bị nhiễm virus. Dưới đây là những biểu hiện sốt xuất huyết ở trẻ phổ biến qua 3 giai đoạn tiến triển của bệnh:

1. Triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ em giai đoạn đầu (giai đoạn khởi phát)

Triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ em giai đoạn khởi phát điển hình là sốt. Do đó, nhiều bậc cha mẹ thường nhầm lẫn bé chỉ bị cúm hay nhiễm khuẩn đường hô hấp. Bé thường có biểu hiện sốt cao liên tục và đột ngột trên 38°C. Ngoài ra bé còn có các dấu hiệu bệnh sốt xuất huyết điển hình như:

• Quấy khóc
• Bỏ bú, chán ăn
• Buồn nôn, nôn trớ
• Mệt mỏi
• Sung huyết ở da (xuất huyết ở lỗ chân lông)
• Chảy máu chân răng.

Ở một số bé lớn hơn, bé có thể cho bạn biết con bị nhức đầu, đau hốc mắt, mệt mỏi, đau nhức khắp các cơ và khớp. Và đặc biệt, dấu hiệu mà bố mẹ dễ nhận biết nhất đó là tình trạng da sung huyết, xuất hiện những đốm đỏ dưới chân lông trẻ. Ngoài ra, một số bé còn bị xuất huyết đường tiêu hóa, nôn hay đi ngoài ra máu.

2. Triệu chứng sốt xuất huyết ở trẻ em giai đoạn nguy cấp

Trẻ mắc bệnh sốt xuất huyết rơi vào giai đoạn này khi bệnh diễn tiến từ ngày thứ 3 đến ngày thứ 6, là giai đoạn cực kỳ nguy hiểm. Lúc này virus đã làm suy yếu hệ miễn dịch, số lượng bạch cầu, tiểu cầu đã giảm đáng kể… Ngoài ra, ở giai đoạn này, bé còn có các dấu hiệu bệnh sốt xuất huyết điển hình có thể kể đến như:

• Dịch tràn phổi khiến bé sưng phù ở bụng
• Xuất huyết nghiêm trọng
• Phù nề vùng ổ mắt
• Tiểu ra máu
• Chảy máu mũi
• Tụt huyết áp
• Đầu, tứ chi lạnh.

Ở giai đoạn nguy cấp này, nếu trẻ không được chữa trị kịp thời, tình trạng xuất huyết nghiêm trọng và trụy tim mạch xuất hiện rất dễ khiến trẻ tử vong.

3. Giai đoạn hồi phục sau khi trẻ bị sốt xuất huyết

Đây là giai đoạn bé dần hồi phục nếu được chăm sóc và chữa trị kịp thời. Sau 2 – 3 ngày qua khỏi giai đoạn nguy hiểm, bé sẽ dấu hiệu điển hình là:

• Bé bắt đầu hạ sốt
• Có cảm giác thèm ăn, khát nước
• Số lượng tiểu cầu, bạch cầu tăng lên (khi làm xét nghiệm).

Phương pháp điều trị bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em

Bệnh do virus gây nên cũng không có kháng sinh đặc trị nào để chữa trị. Biện pháp điều trị chính vẫn là giảm triệu chứng bệnh. Hiện nay, vắc xin phòng bệnh sốt xuất huyết Dengue đã được triển khai chủng ngừa tại một số nước trên thế giới.

Công ty sản xuất vắc xin phòng bệnh sốt xuất huyết Dengue là Sanofi Pasteur đã nộp hồ sơ xin đăng ký lưu hành loại vắc xin này tại Việt Nam. Do đó, trong thời gian tới, bạn có thể chủ động phòng ngừa bệnh cho các thành viên trong gia đình bằng phương pháp chủng ngừa.

Như đã nói, căn bệnh sốt-xuất-huyết ở trẻ em không có biện pháp đặc trị nào. Đối với trường hợp bệnh diễn biến nặng, nếu bé được nhập viện theo dõi và chăm sóc kịp thời, tỷ lệ tử vong sẽ giảm từ 20% xuống còn chỉ 1%. Mất nước kéo dài được xem là nhân tố chính khiến bệnh trở nặng và dẫn đến tử vong.

Các biện pháp chăm sóc tại nhà như nghỉ ngơi đầy đủ, truyền dịch, cung cấp đủ nước cho trẻ bị bệnh bằng cách cho uống đủ nước, nước trái cây hay ăn cháo loãng sẽ giúp ngăn chặn tình trạng mất nước. Đồng thời, bạn cần kiểm tra thân nhiệt và theo dõi bé liên tục.

Bạn cần đặc biệt chú ý không tự ý cho trẻ dùng các loại thuốc giảm đau, hạ sốt mà không có sự chỉ định của bác sĩ. Không cho trẻ dùng Aspirin và Ibuprofen vì 2 loại thuốc này có thể gây viêm dạ dày, giảm kết tụ tiểu cầu làm xuất huyết nặng thêm và gây nên hội chứng Reye ở trẻ em.

Điều trị sốt xuất huyết ở trẻ em

Khi nhận thấy bé có các dấu hiệu của bệnh, bạn cần đưa con đến ngay cơ sở y tế gần nhất để kịp thời thăm khám và chẩn đoán. Nếu tình trạng nặng, bé cần nhập viện ngay để được điều trị kịp thời. Còn trường hợp nhẹ, các cán bộ y tế cơ sở có thể hướng dẫn bạn cách chăm sóc bé bị sốt xuất huyết tại nhà bằng cách:

• Cho bé nghỉ ngơi đầy đủ
• Bổ sung đủ nước và các chất điện giải
• Dùng thuốc hạ sốt theo chỉ dẫn của bác sĩ (đối với trẻ nhỏ nên dùng paracetamol, tuyệt đối không dùng aspirin hay ibuprofen)
• Kiểm tra thân nhiệt và theo dõi bé liên tục
• Cho bé ăn cháo, uống sữa hoặc súp.

Chẩn đoán sốt xuất huyết?

Việc đoán bệnh sốt xuất huyết có thể khá khó khăn, bởi vì các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh có thể dễ dàng gây nhầm lẫn với những bệnh khác – chẳng hạn như bệnh sốt rét, bệnh do leptospira và sốt thương hàn.

Nếu gần đây bạn có đi du lịch, bạn nên mô tả chi tiết cho bác sĩ biết bạn đã đi đến đâu, ở đó vào ngày nào và trong quá trình ở đó có bị muỗi cắn hay không.

Một số xét nghiệm có thể giúp phát hiện mức độ của bệnh sốt xuất huyết gồm:

• Điện giải đồ;
• Khí máu;
• Chức năng đông máu;
• Men gan;
• X-quang phổi nhằm phát hiện biến chứng tràn dịch phổi.

Cách phòng bệnh

Cách phòng bệnh sốt xuất huyết tốt nhất là diệt muỗi, lăng quăng (bọ gậy), phòng chống muỗi đốt cho bé và cả gia đình để tránh tình trạng bệnh lây truyền. Để phòng bệnh sốt xuất huyết ở trẻ em, bạn cần lưu ý một số vấn đề cơ bản sau:

1. Không cho bé chơi gần những nơi ao tù nước đọng, những nơi nhiều cây cối, góc tối đặc biệt là vào sáng sớm hoặc khi trời tối
2. Cho con mặc quần áo dài tay khi vui chơi ngoài trời
3. Cho con ngủ mùng
4. Dùng bình diệt muỗi, nhang muỗi để xua muỗi
5. Thường xuyên dọn dẹp nhà sạch sẽ nhất là những vị trí như gầm bàn, gầm tủ, kệ sách để muỗi không có nơi trú ẩn
6. Nếu gia đình có người mắc bệnh, mọi thành viên trong gia đình phải ngủ mùng, cách ly người bệnh để tránh trường hợp muỗi đốt người bệnh và truyền virus gây bệnh cho người khác.

Cả gia đình có thể loại bỏ nơi sinh sản của muỗi, diệt lăng quăng (bọ gậy) bằng cách:

1. Đậy kín tất cả các dụng cụ chứa nước để muỗi không vào đẻ trứng.
2. Thả cá bả màu vào các dụng cụ chứa nước lớn (bể, giếng, chum, vại…) để diệt lăng quăng hay bọ gậy.
3. Khơi thông máng xối.
4. Thu gom, hủy các vật dụng phế thải trong nhà và xung quanh khu vực sinh sống như chai, lon, lọ, mảnh chai, mảnh lu vỡ, vỏ dừa, lốp/vỏ xe cũ, hốc tre, bẹ lá… đặc biệt vào sau ngày mưa.
5. Dọn vệ sinh môi trường, úp các dụng cụ chứa nước không dùng đến.
6. Phối hợp với chính quyền và ngành y tế địa phương trong các đợt phun xịt hóa chất phòng, chống dịch sốt xuất huyết bùng phát.

Những thói quen sinh hoạt nào giúp bạn hạn chế diễn tiến sốt xuất huyết?

Đối với các thể bệnh nhẹ, bạn có thể điều trị sốt xuất huyết tại nhà mà không cần nhập viện. Hãy nhớ uống nước đầy đủ và sử dụng thuốc giảm sốt hoặc giảm đau theo hướng dẫn của bác sĩ.

Ngoài ra để phòng bệnh, khi đi đến một số nước có dịch sốt xuất huyết, bạn cần phải có sự chuẩn bị. Dưới đây là một số mẹo có thể giúp:

1. Nên ở phòng máy lạnh hoặc phòng sạch sẽ để tránh muỗi vào;
2. Tránh đi ngoài trời lúc bình minh, hoàng hôn và buổi tối, vì khi đó có nhiều muỗi bên ngoài;
3. Mặc quần áo phủ kín. Khi bạn đi vào khu vực muỗi mang mầm bệnh, bạn nên mặc một chiếc áo sơ mi dài tay, quần dài, vớ và giày;
4. Bạn cũng nên thoa kem chống muỗi ở các vùng da không được quần áo che chắn như cánh tay, mặt, chân và cổ.

Các loại muỗi mang virus sốt xuất huyết thường sống trong và xung quanh nhà. Chúng thường sống trong các vũng nước đọng, chẳng hặn như trong lu, thùng phuy hoặc gần hồ cá. Hãy làm sạch hồ cá thường xuyên cũng như dọn dẹp các vũng nước đọng để không tạo điều kiện cho muỗi phát triển. Bạn cũng cần đậy kín các dụng cụ chứa nước, hạn chế hoặc vứt bỏ các vật dụng có thể chứa nước mưa (ví dụ như lốp xe cũ, chén bát, thau chậu cũ…). Bạn cũng có thể dùng các loại sinh vật trong nước tiêu diệt trứng của muỗi. Khi có dịch thì đôi khi bạn phải nhờ đến chính quyền địa phương để phun thuốc diệt muỗi trên diện rộng.

Sốt xuất huyết là bệnh nguy hiểm, bất cứ chúng ta ai cũng có thể mắc bệnh. Mỗi lần dịch bùng phát, rất nhiều người tử vong và hao tốn rất nhiều chi phí y tế. Mỗi người chúng ta hãy cố gắng có ý thức phòng ngừa bệnh. Bạn nên nhớ rằng không có muỗi thì không có sốt xuất huyết. Mọi người hãy tự giác làm vệ sinh nơi mình sinh sống, dẹp ao nước đọng hoặc những nơi lăng quăng có thể phát triển, luôn luôn ngủ trong màn kể cả ban ngày tại nơi có dịch. Khi bạn có bất cứ triệu chứng nào nghi ngờ sốt xuất huyết, hãy đi đến khám tại cơ sở y tế để được theo dõi và điều trị kịp thời.

Đại dịch sốt xuất huyết

Đại dịch sốt xuất huyết đã lan rộng ra hơn 100 quốc gia và vùng lãnh thổ trên khắp các châu lục như châu Á – Thái Bình Dương, châu Mỹ, châu Phi và vùng Caribbean.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Việt Nam, Indonesia, Thái Lan, Singapore và Malaysia là các nước đứng đầu trong khu vực Đông Nam Á báo cáo số ca nhiễm bệnh tăng lên đột biến khi đại dịch bùng phát.

Cũng theo WHO, có khoảng 390 triệu ca mắc bệnh sốt xuất huyết trên toàn cầu, 96 triệu người phải nhập viện cấp cứu và đa phần là trẻ em (thống kê mới nhất năm 2017).

Châu Á và Mỹ – Latinh là 2 châu lục đứng đầu thế giới về trường hợp trẻ tử vong và gặp biến chứng nặng do sốt xuất huyết.

Hiện nay, chưa có phương pháp đặc trị nào để chữa sốt xuyết huyết ở trẻ em lẫn người lớn. Phát hiện sớm và tiếp cận các biện pháp chăm sóc y tế kịp thời là kim chỉ nam giúp giảm thiểu tỷ lệ tử vong ở người bệnh xuống dưới 1%.

Virus Dengue thường sinh sôi và lan rộng tại các vùng nhiệt đới và những địa phương chịu nhiều ảnh hưởng của rừng mưa nhiệt đới, thời tiết mưa nhiều và các khu vực đô thị hóa không quy hoạch.

Vào những năm 1950, hai nước láng giềng của Việt Nam là Thái Lan và Philippines, 2 quốc gia đầu tiên trên thế giới ghi nhận đại dịch sốt xuất huyết. Ngày nay, bệnh dịch lan rộng đến hầu hết các nước châu Á.