[Thành ngữ] Gương vỡ lại lành

“Gương” là một hình tượng văn học được sử dụng rộng rãi trong văn học truyền thống Trung Quốc. Nhà văn học ví trăng tròn là gương, cũng dùng gương để hình dung một người không có chút khuyết điểm nhỏ về đạo đức, có khi cũng nói, lòng người sáng như gương, hình dung người này thấy rõ sự việc. Thành ngữ “Gương vỡ lại lành” là dùng gương ví vợ chồng ly tán đoàn tụ lại.

Câu chuyện này xẩy ra vào thế kỷ 9 công nguyên, lúc đó miền bắc Trung Quốc chịu sự thống trị của nhà Tùy mạnh mẽ, ở miền nam Trung Quốc cùng lúc tồn tại nhiều nước nhỏ, nước Trần với đô thành ở Kiến Khang (thành phố Nam Kinh hiện nay) là một trong những nước nhỏ này. Chính quyền nhà Tùy nhìn chằm chằm vào các nước nhỏ ở miền nam, sẵn sàng thống nhất cả Trung Quốc.

Từ Đức Ngôn là quan thị tùng của nhà vua Trần Thúc Bảo nước Trần, ông lấy công chúa Lạc Xương—em gái của nhà vua làm vợ, hai người đằm thắm với nhau. Nhưng, lúc đó, triều chính nước Trần hủ bại, ông Từ Đức Ngôn dự đoán, dù sao nước Trần cũng sẽ bị diệt vong, cho nên ông hết sức lo lắng.

Một hôm, ông buồn rầu nói với vợ rằng: “Tai họa thiên hạ rối loạn có thể xẩy ra nay mai, khi đó anh phải bảo vệ nhà vua, vợ chồng chúng mình buộc phải ly tán. Nếu chúng ta sống, thế nào cũng có dịp gặp lại nhau. Chúng ta nên để lại một đồ làm chứng để sau này gặp lại.”

Công chúa Lạc Xương đồng ý nhận xét và đề nghị của chồng. Ông Từ Đức Ngôn bèn lấy một cái gương đồng hình tròn bổ thành hai phần, một nửa tự mình giữ lại, một nửa đưa cho vợ, bảo vợ phải giữ cẩn thận, và nói với vợ rằng: “Nếu chúng ta ly tán, cứ đến ngày rằm tháng riêng hàng năm, em nhờ người khác đưa nửa cái gương này đến thị trường rao bán. Nếu anh vẫn còn sống, thì anh sẽ đi dò la tin tức của em, lấy nửa cái gương của anh làm bằng chứng, đoàn tụ với em.”

Không lâu, Tùy Văn Đế Dương Kiên đã thống nhất miền bắc Trung Quốc, quả thật mở cuộc tấn công vào đô thành Kiến Khang của nước Trần. Nước Trần bé nhỏ bị tiêu diệt, nhà vua nước Trần bị giết, Từ Đức Ngôn buộc phải chạy trốn. Tùy Văn Đế khen thưởng những người có công đánh chiếm nước Trần, công chúa Lạc Xương bị bắt và đem thưởng cho đại thần Dương Tố làm vợ lẽ.

Từ Đức Ngôn chạy trốn, được tin vợ đã đến kinh đô Đại Hưng nhà Tùy (Tây An tỉnh Thiểm Tây hôm nay), bèn lặn lội đường dài đến đó, và dò la chỗ ở cụ thể của vợ. Mỗi khi đêm khuya tĩnh mịch, ông cầm nửa cái gương, nhớ lại thời gian hạnh phúc sống bên vợ. Và công chúa Lạc Xương, vợ ông tuy sống cuộc sống xa hoa trong quan phủ Dương Tố, nhưng trong lòng vẫn nhớ chồng, và cũng thường xuyên giở nửa cái gương ra xem, nhớ lại việc xưa.

Vào ngày rằm tháng giêng, Từ Đức Ngôn đến thị trường náo nhiệt, nhìn thấy một ông già đang bán một nửa gương với giá đắt, dĩ nhiên không có người bằng lòng trả giá đắt mua một nửa gương, cho nên ông già đi đi lại lại ở thị trường. Từ Đức Ngôn giả vở muốn mua gương của ông già, quan sát tỉ mỉ nửa gương đó, quả thật đó là nửa gương của vợ. Hóa ra ông già là đầy tớ của nhà Dương Tố, công chúa Lạc Xương nhờ ông già đến thị trường bán gương tìm chồng. Từ Đức Ngôn bèn viết một bài thơ cho ông già mang về. Bài thơ viết rằng: “Kính dữ nhân câu khứ, kính quy nhân vị quy. Vô phục Thường Nga ảnh, không lưu minh nguyệt huy.” Ý của câu thơ là gương và người cùng đi mất, nhưng hiện nay gương đã trở về mà người chưa về. Ví như trong mặt trăng không có bóng Hằng Nga, chỉ có ánh sáng của mặt trăng.

Sau khi nhìn thấy một nửa gương của chồng và bài thơ do chồng viết, công chúa Lạc Xương khóc hàng ngày, không ăn không uống. Sau khi được biết sự thật, Dương Tố lấy làm cảm động, gọi Từ Đức Ngôn cho dắt công chúa Lạc Xương về quê, và tặng cho ông nhiều đồ. Rốt cuộc vợ chồng đã đoàn tụ.

Văn học đời sau dùng “Gương vỡ lại lành” chỉ vợ chồng ly tán được đoàn tụ, dùng “Gương vỡ khó lành” chỉ vợ chồng buộc phải ly tán bởi nguyên nhân khách quan.