Lễ hội Ma lộ hình ngày nay bắt nguồn từ phong tục của dân tộc Celt, là một dân tộc sống cách đây hơn 2000 năm trên các vùng đất bây giờ là Nước Anh, Airơlanđư và miền Bắc nước Pháp.
Dân tộc Celt xem ngày đón năm mới vào ngày 1 tháng 11 Dương lịch. Một lễ hội được cử hành vào đêm trước năm mới để vinh danh vị thủ lĩnh đã quá cố là Samhain. Ngày lễ hội này báo hiệu sự bắt đầu của mùa lạnh, của những ngày tối tăm thường được liên kết với sự tàn tạ và sự chết của loài người. Dân tộc Celt tin rằng Samhain cho phép những linh hồn người chết được trở về nhà trên trần gian vào đêm hôm đó.
Vào ngày “Các vong hồn,” những người ngèo đi “khất thực cô hồn” (went-a-souling) và họ sẽ được bố thí bánh trái gọi là “soul cakes” (bánh vong hồn) để họ hứa là sẽ cầu nguyện cho “các vong hồn.”
Ma lộ hình đến Mỹ do những di dân đầu tiên, đa số đến từ Nước Anh và một số từ các vùng thuộc dân tộc Celt, họ đã đem qua Mỹ khá nhiều phong tục khác nhau. Nhưng vì nhiều lí do, mãi đến thập niên 1800 mới trở thành tục lệ được nhiều người hưởng ứng.
Vào giữa thế kỷ 19, tục lệ “trick or treat” chưa được phổ biến ở các thành phố lớn vì ở những nơi này “hàng xóm láng giềng” hầu như không có, nhiều người ở cạnh nhau mà không quen biết nhau, cho nên Ma lộ hình đôi khi gây ra những sự việc tai hại. Ngày nay, nhiều cộng đồng, nhiều tổ chức đã đứng ra bảo trợ các tục lệ vui chơi của ngày Ma lộ hình, nên nó đã trở thành một ngày lễ hội rất được chào đón của thiếu niên và một số thanh niên.
Lễ Thánh được truyền giảng vào ngày này gọi là Allhallowmas. Thời gian đêm trước ngày “Các Thánh” (hay Chư Thánh) đã được xem như là All Hallows Eve hay Halloween. Nguyên nghĩa chữ “Hallow” là Thánh.
Vào đêm các Thánh không phải là trò chơi mà thực ra là một nghi lễ lấy may. Người nào càng lấy được nhiều táo, người đó càng gặp nhiều may mắn trong năm tới. Thiếu nữ nào túm được quả táo, chắc chắn cô ấy sẽ kết hôn năm đó.
Trong ngày lễ Ma lộ hình, người ta đốt lửa với hi vọng mặt trời sẽ ngày lại ngày chiếu sáng và lưu lại trong thời gian lâu hơn, giúp cho mùa màng bội thu. Những đống lửa này thu hút nhiều muỗi, cú và dơi – những động vật cấu thành sự tích đêm các Thánh, và cũng là ánh sáng giúp con người tránh xa các linh hồn quỉ dữ.
Đốt lửa cũng là một cách khuyến khích các tiên nữ ra khỏi những nấm mồ và đi dạo cùng người sống. Rất nhiều người tin rằng đó là lí do tại sao người ta thích mặc theo lối giả trang trong lễ Ma lộ hình, nó khiến mỗi người được sống bằng con người khác, không còn là bản thân họ nữa. Những bộ trang phục và mặt nạ sẽ làm cho các linh hồn quỉ dữ nhầm lẫn, hoặc góp phần xua đuổi chúng.
Trò chơi “Trick Or Treat”. “Trick” nguyên ngĩa là: Đánh lừa, trò chơi tinh ma ngịch ngợm, “Treat” là tiếp đón, đối xử tử tế, tiếp đãi. Các em nhỏ và thiếu niên, thanh niên hóa trang với áo quần và mặt nạ hình ma quỉ, rồi cầm lồng đèn đi từ nhà này sang nhà khác trong xóm, gõ cửa và nói “trick or treat.” Câu này có nghĩa là: “Nếu muốn chúng tôi không chơi xấu thì hãy đãi chúng tôi cái gì đi”. Thông thường những người láng giềng luôn luôn muốn tránh việc “trick” nghĩa là chơi đòn đánh lừa nên thường tiếp đón (treat) chúng bằng kẹo và trái cây (theo tục lệ có nhét đồng tiền ở bên trong).
1. Ma lộ hình ở Mexico
Khác hẳn với lễ hội tại các nước khác, Ma lộ hình của người Mexico mang tính chất tưởng nhớ những người thân đã khuất nhiều hơn là xua đuổi những linh hồn lang thang. Vào mùa thu, vô vàn những con bướm vua chúa lũ lượt bay về Ma lộ hình làm tổ trên những cây linh sam. Niềm tin vào những người Aztecs (một bộ tộc da đỏ sống ở Trung Mĩ vào khoảng thế kỷ 14,15) vẫn còn sống động trong tâm tưởng những người Ma lộ hình đương đại. Họ tin rằng những con bướm là hiện thân là linh hồn của những người đã chết. Đó là những linh hồn mà người Mehico rất trân trọng trong suốt những ngày “Los Dias de los Muertos”, ngày của những người đã khuất .
Trong ngày lễ Ma lộ hình, người Mexico vui chơi thật thoải mái. Đó là giai đoạn để nhớ về bạn bè và người thân đã chết. Ngày của các thánh và ngày của các linh hồn ở đây là từ 31/10 đến 2/11. Tất cả bệ thờ trong các gia đình được trang hoàng với bánh mì, nến, hoa và quả. Những cây nến được thắp sáng trong nỗi nhớ thương về tổ tiên đã khuất. Người ta hoá trang trong bộ quần áo hình ma quỉ, xác chết và những bộ xương người như trong thế giới tâm linh huyền bí. Họ diễu hành với một người sống được đặt trong một quan tài trên các phố. Hoa, quả và nến được ném vào trong quan tài. Các gia đình tới thǎm nghĩa trang và dùng những dụng cụ đắp và trang trí mộ. Họ ở đó suốt đêm.
Nhìn chung lễ hội Los Dias de los Muertos- Ma lộ hình ở Mexico có nhiều điểm khá tương đồng với Lễ Vu Lan (Xá tội vong nhân) vào rằm tháng 7 lịch âm tại Việt Nam. Tại lễ Hội này người ta tưởng nhớ những người thân và không xua đuổi những linh hồn lang thang như đa phần các lễ hội Ma lộ hình tại các nước khác.
2. Ma lộ hình ở các nước châu Âu
Ngoài những ý nghĩa tôn giáo như các lễ hội của nhiều nơi trên thế song tại mỗi nước châu Âu lễ hội Ma lộ hình lại có những đặc trưng riêng biệt do lịch sử, văn hoá của từng nước.
Tại Nước Anh, tâm điểm của lễ hội Ma lộ hình hàng năm chính là lễ đốt lửa. Vào lễ hội người ta luôn bắt gặp những đống lửa rực cháy trên các đường phố Nước Anh. Song khác với các Halloween ở những nơi khác trên thế giới những đống lửa này không phải để xua đuổi tà ma và các linh hồn lang thang mà để nhắc đến câu chuyện của Guy Fawkes, người có ý định làm nổ tung Toà nhà Hội động ở Lônđôn vào 1605 theo lịch của nhà thờ. Ông ta bị giáng một cái chết thê thảm. Người ta tin rằng Giáo hoàng thời đó đã dùng những cuộc cách mạng để cải tổ đạo Cơ đốc giáo ở Nước Anh. Rất nhiều hình nộm của Guy Fawkes bị đốt cháy.
Tại Đức người ta mừng hội Ma lộ hình với sự thích thú và vui vẻ tột bậc. Ma lộ hình ở Đức ngoài những chiếc đèn bằng bí ngô nhà nào cũng có thì lễ hội hoá trang làm là hoạt động thu hút sự tham gia của nhiều người nhất. Mọi người với những trang phục của những nhân vật truyền thống, của những mụ phù thuỷ nhảy múa, ca hát xung quanh những đống lửa lớn một cách vui vẻ suốt ngày đêm.
3. Lễ hội Ma lộ hình ở Bắc Mĩ
Ma lộ hình du nhập vào Nước Mĩ nhờ những người Ailen và Xưcôtlen di cư và trở thành một ngày lễ hội dân gian lớn ở Nước Mĩ và Cananda. Vào ngày lễ này trẻ em thường chơi trò “trick and treat”, chúng đến từng nhà thu thập những cây nến, táo và nhiều thứ khác. Chũng chính là những người vui vẻ nhất trong lễ hội này.
Ma lộ hình ở Nước Mỹ được tổ chức như thế nào?
Đến tháng 10 khắp nơi trên Nước Mĩ đều có những hình ảnh về ngày lễ Ma lộ hình. Hình người bù nhìn rơm, vải nằm bên cạnh mấy chùm bắp khô, bà phù thủy mũi nhọn hoắt mặc áo đen ôm cán chổi, quả bí ngô được tỉa theo hình mặt người cười toét miệng, hình những con ma, con dơi, được dán lên cửa kính hay cửa sổ trước nhà…
Trong siêu thị, các cửa hàng bách hóa bán đồ gia dụng và các tiệm thuốc tây không ai không thấy hàng núi kẹo đủ loại, đủ kiểu, đủ màu được bày bán cùng với các loại y phục để mặc hóa trang trong ngày này: mặt nạ quỉ nhe nanh, ma cà rồng miệng bê bết máu, cho đến những mặt nạ, hay những bộ y phục tương đối hiền lành hơn rập theo các nhân vật trong những phim hoạt hình ăn khách.
Lễ Ma lộ hình tại Nước Mĩ được trẻ con đón mừng nồng nhiệt nhất, nhưng không phải nó chỉ dành riêng cho các em. Trẻ con được cha mẹ, anh chị dẫn đi xin kẹo vào tối 31 tháng 10 là điều dĩ nhiên, nhưng những nguời lớn trong lứa tuổi từ 18 đến 24 vẫn thường hay mở tiệc hay đi dự dạ tiệc hóa trang vào đêm cuối cùng của tháng 10. Số người trong lứa tuổi từ 25 đến 44 thì dẫn con em đi xin kẹo hoặc ở nhà tỉa quả bí ngô thành hình mặt người cười, người Mỹ gọi là Jack-O’Lantern. Và hầu hết những người trên 45 tuổi thì ở nhà để phát kẹo khi trẻ con gõ cửa đến xin.
Ma lộ hình là lễ được nhiều người trang hoàng và ăn mừng lớn thứ nhì trong các lễ hội mùa đông ở Mỹ. Người Mĩ tiêu tiền khá nhiều và trung bình trong những năm trở lại đây, các nhà bán lẻ đã thu về tổng cộng trên 40 triệu đô la cho toàn mùa lễ này. Riêng năm nay dự đoán sẽ có 55,8% dân Mĩ ăn mừng lễ và sẽ chi chừng 41 triệu 770 ngàn đô la cho lễ Ma lộ hình.
Nhưng tại sao ngày lễ Ma lộ hình lại rơi vào 31/10 và tại sao phải có những hình ảnh, trang phục ma quái cho ngày Ma lộ hình? Theo một trong những truyền thuyết bắt nguồn từ văn hóa của người Celt thời cổ Ireland thì 31/10 là lúc chính thức chấm dứt mùa hè, chấm dứt mùa của sự sống dương gian. Chuyện kể rằng vào ngày này những hồn ma vất vưởng chết trong năm đó sẽ trở lại trần thế tìm một người nào đó mà nhập xác để còn được tồn tại sau khi chết. Thế nhưng người dương thế thì lại không muốn bị ma bắt hồn nên đến tối ngày 31/10 họ tắt đèn, tắt bếp lửa để cho nhà cửa lạnh lẽo như cõi âm. Họ còn mặc quần áo giả trang cho lẫn lộn với đám ma quỉ và khua động khắp xóm làng để đuổi tà ma.
Vì sao quả bí ngô lại được tỉa theo hình mặt người cười toét miệng? Tại Hoa Kì các bà nội trợ đã mang quả bí này ra khoét ruột tỉa hình mặt người trên đó từ hàng trăm năm nay. Cũng theo truyền thuyết của người Ireland thì xưa có một anh chàng biệt danh là Jack Hà Tiện. Một hôm anh chàng Jack này mời quỉ đi uống rượu. Nhưng Jack Hà Tiện lại không muốn trả tiền rượu, nên chàng ta bèn dụ dỗ con quỉ hãy hóa phép tự biến thành thành đồng tiền để Jack hà tiện mua rượu cùng nhậu cho vui. Khi quỉ nghe bùi tai biền thành đồng tiền thì Jack nhặt ngay lấy bỏ vào túi áo trong đó có sẵn một thánh giá bằng bạc khiến quỉ không thể trở lại nguyên hình quỉ được nữa. Nhưng rồi sau Jack đã giải phóng cho quỉ với điều kiện là quỉ không được quấy nhiễu Jack trong suốt 1 năm, và nếu Jack chết, quỉ cũng không được thu linh hồn của Jack.
Cho đến năm sau Jack lại đánh lừa được quỉ để quỉ leo lên cây cao hái quả. Trong lúc quỉ còn đương loay hoay trên cây thì Jack khắc ngay một thánh giá vào thân cây, thế là quỉ sợ không dám leo xuống cho đến khi quỉ hứa không được quấy nhiễu Jack thêm 10 năm nữa rồi Jack mới bóc chỗ vỏ cây có khắc thánh giá đi.
Chẳng bao lâu sau đó thì anh chàng Jack Hà Tiện qua đời. Hồn ma của Jack đến gõ cửa thiên đường nhưng thượng đế không nhận cho một kẻ tinh ranh láu cá như vậy lên cõi trời. Xuống địa ngục thì gặp quỉ bị lừa khi trước còn tức tối nên Jack muốn vào địa ngục cũng không xong. Tuy nhiên giữ lời hứa không bắt hồn Jack, quỉ đuổi jack đi và chỉ cho Jack một cục than hồng để mà dò dường trong đêm tối. Jack Hà Tiện bỏ cục than cháy đỏ vào trong một củ cải tròn khoét ruột làm đèn và từ đó cứ luẩn quẩn khắp cõi dương gian. Người Irelandgọi là Jack of the Lantern, tức là Jack lồng đèn, và sau biến thành Jack-O’Lantern.
Người Ireland khoét ruột củ cải tròn hoặc củ khoai tây theo hình mặt người cười láu cá như vậy đem bày ở bệ cửa sổ hay gần cửa ra vào để xua đuổi những hồn ma vất vưởng như Jack Hà Tiện khỏi xâm nhập vào gia cư của họ. Khi những di dân từ Airơlanđư và Nước Anh tới Hoa Kì, họ thấy rằng quả bí đỏ, tức bí ngô hay bí rợ, một thổ sản phong phú ở vùng đất mới, là nguyên liệu thích hợp nhất để họ khoét ruột tỉa hình mặt anh chàng Jack-O’Lantern.
Quả bí đỏ, xưa nay vẫn tượng trưng cho sự phong phú của mùa màng miền bắc Mĩ, được trồng rất nhiều tại Hoa Kỳ và hằng năm vào trước lễ Ma lộ hình mấy tuần, các nông gia mở hội thi xem ai trồng được quả bí to nhất.
Quả bí khổng lồ chiếm giải nhất phá kỷ lục từ trước đến nay nặng hơn 536kg, cao gần 1 mét và chu vi gần 4 mét rưỡi.
4. Những món ăn truyền thống
Ngày lễ Halloween có những món ăn truyền thống, mang ý nghĩa riêng như kẹo táo, bánh linh hồn, súp bí đỏ, Barnbrack, Colcannon...
5. Các tập tục trong ngày Halloween
“Trick Or Treat” Đây là sinh hoạt chính của hầu hết trẻ em và thiếu niên tại Hoa Kỳ trong đêm Halloween. “Trick” nguyên nghĩa là: Đánh lừa, trò chơi tinh ma nghịch ngợm: “Treat” là tiếp đón, đối xử tử tế, tiếp đãi. Các em nhỏ và thiếu niên, thanh niên hóa trang với áo quần và mặt nạ hình ma quỷ, rồi cầm lồng đèn đi từ nhà này sang nhà khác trong xóm, gõ cửa và nói “trick or treat”. Câu này có nghĩa là: “Nếu muốn chúng tôi không chơi xấu thì hãy đãi chúng tôi cái gì đi”. Thông thường những người láng giềng luôn luôn muốn tránh việc “trick” nghĩa là chơi đòn đánh lừa nên thường tiếp đón (treat) chúng bằng kẹo và trái cây (theo tục lệ có nhét đồng tiền ở bên trong).
Biểu tượng chính của đêm “Halloween” là cái đèn lồng của chàng Jack – “Jack-ó-lanterns.” Các biểu tượng phụ là phù thủy, ma quỷ và mèo đen.
6. Biểu tượng Halloween
Phát triển của hiện vật và biểu tượng liên quan đến Halloween được hình thành theo thời gian. Ví dụ: củ cải khoét rỗng khoét hình mặt quỷ thành những chiếc đèn lồng, bên trong cắm 1 cây nến như là một cách ghi nhớ các linh hồn đang chịu tội. Củ cải có truyền thống được sử dụng ở Ireland và Scotland tại Halloween. Những người nhập cư Bắc Mỹ đã sử dụng bí ngô, mà họ đều có sẵn và lớn hơn nhiều – làm cho chúng dễ dàng hơn để khắc hơn so với củ cải. Truyền thống của Mỹ chạm khắc bí ngô được ghi lại vào năm 1837 và được liên quan với thời gian thu hoạch nói chung, nó chưa trở nên quen thuộc với Halloween cho đến khi vào giữa đến cuối thế kỷ 19
Biểu tượng của ngày lễ Halloween là những trái bí đỏ được khoét theo những khuôn mặt tưởng tượng.
Hình ảnh Halloween bao gồm các chủ đề về cái chết, xấu xa, huyền bí, hoặc quái vật thần thoại trong thế giới tâm linh huyền bí. Màu đen và màu da cam là những màu sắc truyền thống của kỳ nghỉ.
7. Trang phục Halloween
Trang phục Halloween truyền thống theo mô hình nhân vật siêu nhiên như những con quái vật, ma quỷ, bộ xương, phù thủy. Theo thời gian, việc lựa chọn trang phục mở rộng để bao gồm các nhân vật nổi tiếng từ tiểu thuyết, người nổi tiếng, và các nguyên mẫu chung chung như ninja và công chúa.
Mặc trang phục phổ biến ở Scotland tại Halloween cuối thế kỷ 19. trang phục trở nên phổ biến cho Halloween tại Mỹ vào đầu thế kỷ 20. Trang phục Halloween xuất hiện đầu tiên trong các cửa hàng trong những năm 1930 khi thủ thuật hoá trang đã trở nên phổ biến tại Hoa Kỳ.
Người Celt cổ xưa tin rằng biên giới giữa thế giới này và các thế giới khác trở nên mong manh vào dịp Samhain, cho phép những linh hồn (cả hai loại vô hại và có hại) để đi qua. Linh hồn của gia đình, ông bà tổ tiên đã được vinh danh và mời nhà trong khi tinh thần độc hại đã được ngăn chặn. Người ta tin rằng sự cần thiết để tránh khỏi những linh hồn tà ác dẫn đến việc mặc trang phục và mặt nạ. Mục đích của họ là để ngụy trang mình như là một linh hồn tà ác và do đó tránh tổn hại. Ở Scotland các linh hồn đã mạo nhận bởi những người đàn ông trẻ mặc áo trắng đeo mặt nạ, che khuất hoặc bôi đen khuôn mặt. Samhain cũng là một thời gian để dự trữ thực phẩm và gia súc giết mổ cho các cửa hàng mùa đông. Đống lửa hội đóng góp một phần lớn trong các lễ hội. Tất cả các đống lửa khác bị dập tắt và mỗi nhà thắp sáng lò sưởi của họ từ lửa trại. Các xương gia súc giết mổ đã được ném vào đống lửa hội. Đôi khi hai đống lửa sẽ được nhóm gần nhau, và mọi người cùng gia súc của họ sẽ đi bộ giữa chúng như là một nghi lễ tẩy rửa. Thông thường, vào ngày Halloween, có nhiều nhân vật khác nhau được người ta chọn để hóa trang.
Ý nghĩa giáo dục
Hành động và cuộc đời của Jack đã trở thành những kinh nghiệm để tuổi trẻ rút ra một bài học làm người, đó là:
"Sống không nên tham lam, bủn xỉn, keo kiệt
Phải có lòng bác ái, từ bi, biết giúp đỡ kẻ khó khăn"
Không nên chơi đùa với ma quỷ. Ma quỷ hiểu theo nghĩa bóng là những trò lừa lọc, đe dọa, làm cho người khác sợ hãi, những việc làm tinh quái do trí thông minh và tưởng tượng của tuổi trẻ sáng tạo ra có khi làm hại đến người, đến xã hội… Chơi đùa, giao du với ma quỷ sẽ dễ bị cám dỗ đi vào đường tối tăm và tội lỗi.Tuy nhiên, chuyện anh chàng Jack trong đêm Halloween cũng ghi nhận một thái độ sòng phẳng của quỷ, đó là “ân đền, oán trả” và “giữ lời hứa.” Dù rằng sự “giữ lời hứa” này đã làm cho Jack rơivào thân phận cô hồn lang thang vất vưởng.Đối với các xã hội Âu, Mỹ Halloween đã trở thành lễ hội vui chơi hằng năm cho trẻ em và cả người lớn. Ít người quan tâm tìm hiểu ý nghĩa nhân bản của nó.
Ý Nghĩa Nhân Bản
Nếu đào sâu hơn, có lẽ sẽ tìm thấy tính cách nhân bản trong câu chuyện. Thử đặt câu hỏi: Tại sao dưới ánh sáng khoa học và kỹ thuật mà các nước Âu, Mỹ vẫn dành một ngày lễ hội cho người của “cõi Âm” mà đại diện là chàng Jack?
Jack là nhân vật tưởng tượng nhưng đã thực sự hiện thân trong cuộc đời, trong thân phận làm người… mà lại là một người cô đơn. Khi chết, Jack trở thành cô hồn, không chỗ dung thân… Thiên Đàng và Địa Ngục đều từ chối!. Truyền thống lễ hội Âu Mỹ đã dành cho Jack một ngày. Một ngày được trở lại với cõi dương. Trong ngày đó, Jack có thể sống vui chơi thoải mái, vì người sống đã hóa trang thành ma quỷ để linh hồn Jack có chỗ trà trộn vào cho đỡ cô đơn. Đây là ý nghĩa nhân bản của lễ hội Halloween.
Với ý nghĩa nhân bản này, ngày lễ Halloween và Rằm tháng Bảy Âm lịch của nước ta có thể xem như là ngày hai cõi Âm, Dương hội ngộ trong niềm thương cảm bao la…
Theo truyền thuyết của nước Ái Nhĩ Lan (Ireland) thì từ ngữ “Jack-ó-lanterns” đến từ một người có tên là Jack. Jack là một chàng thiếu niên đã chết nhưng linh hồn không được phép vào Thiên Đàng vì lý do: lúc sống, anh ta vốn là một người tham lam, bủn xỉn, thường cất giấu tiền bạc, keo kiệt không hề bố thí cho ai một chút gì. Thế nhưng anh ta lại cũng không thể vào Địa Ngục vì lúc còn sống anh ta đã từng chơi đùa với ma quỷ, nên quỷ không bắt anh.
Chuyện kể rằng: Một hôm có con quỷ đến quấy phá một vùng dân cư, chẳng may bị báo động, người ta đến cầu cứu các vị tu sĩ đem các vật thánh đến “yểm” và “khóa các cửa” ra vào. Thế là con quỷ bị bắt… Jack đã nhận ra đó là con quỷ thường vui đùa với mình và Jack đã tìm cách gỡ vật “yểm ma quỷ” mở đường cho quỷ chạy thoát.Để đền ơn cứu mạng, quỷ hứa với Jack là sẽ không bắt hồn Jack về Địa Ngục. Do đó, khi Jack chết vì một tai nạn, hồn Jack bị Thiên Đường từ chối. Jack liền tìm đến Địa Ngục, nhưng quỷ không cho vào… vì lời hứa trước. Thấy Jack lạnh lùng khổ sở, quỷ bèn lấy một ít than hồng ở Địa Ngục bỏ vào trong ruột một quả bí ngô và đưa cho Jack để sưởi ấm… trên đường trở lại trần gian. Để cho không khí thông vào nuôi lửa, Jack phải đục thủng quả bí ngô.. và ánh lửa từ trong đã chiếu ra soi sáng nẻo đường lang thang của Jack. Có lẽ Jack phải cầm đèn đi lang thang trên mặt đất cho đến ngày phán xét cuối cùng của nhân loại...
[full_width]
Dân tộc Celt xem ngày đón năm mới vào ngày 1 tháng 11 Dương lịch. Một lễ hội được cử hành vào đêm trước năm mới để vinh danh vị thủ lĩnh đã quá cố là Samhain. Ngày lễ hội này báo hiệu sự bắt đầu của mùa lạnh, của những ngày tối tăm thường được liên kết với sự tàn tạ và sự chết của loài người. Dân tộc Celt tin rằng Samhain cho phép những linh hồn người chết được trở về nhà trên trần gian vào đêm hôm đó.
Vào ngày “Các vong hồn,” những người ngèo đi “khất thực cô hồn” (went-a-souling) và họ sẽ được bố thí bánh trái gọi là “soul cakes” (bánh vong hồn) để họ hứa là sẽ cầu nguyện cho “các vong hồn.”
Ma lộ hình đến Mỹ do những di dân đầu tiên, đa số đến từ Nước Anh và một số từ các vùng thuộc dân tộc Celt, họ đã đem qua Mỹ khá nhiều phong tục khác nhau. Nhưng vì nhiều lí do, mãi đến thập niên 1800 mới trở thành tục lệ được nhiều người hưởng ứng.
Vào giữa thế kỷ 19, tục lệ “trick or treat” chưa được phổ biến ở các thành phố lớn vì ở những nơi này “hàng xóm láng giềng” hầu như không có, nhiều người ở cạnh nhau mà không quen biết nhau, cho nên Ma lộ hình đôi khi gây ra những sự việc tai hại. Ngày nay, nhiều cộng đồng, nhiều tổ chức đã đứng ra bảo trợ các tục lệ vui chơi của ngày Ma lộ hình, nên nó đã trở thành một ngày lễ hội rất được chào đón của thiếu niên và một số thanh niên.
I - Nguồn gốc chữ Halloween – Ma lộ hình.
Lễ Thánh được truyền giảng vào ngày này gọi là Allhallowmas. Thời gian đêm trước ngày “Các Thánh” (hay Chư Thánh) đã được xem như là All Hallows Eve hay Halloween. Nguyên nghĩa chữ “Hallow” là Thánh.
Vào đêm các Thánh không phải là trò chơi mà thực ra là một nghi lễ lấy may. Người nào càng lấy được nhiều táo, người đó càng gặp nhiều may mắn trong năm tới. Thiếu nữ nào túm được quả táo, chắc chắn cô ấy sẽ kết hôn năm đó.
Trong ngày lễ Ma lộ hình, người ta đốt lửa với hi vọng mặt trời sẽ ngày lại ngày chiếu sáng và lưu lại trong thời gian lâu hơn, giúp cho mùa màng bội thu. Những đống lửa này thu hút nhiều muỗi, cú và dơi – những động vật cấu thành sự tích đêm các Thánh, và cũng là ánh sáng giúp con người tránh xa các linh hồn quỉ dữ.
Đốt lửa cũng là một cách khuyến khích các tiên nữ ra khỏi những nấm mồ và đi dạo cùng người sống. Rất nhiều người tin rằng đó là lí do tại sao người ta thích mặc theo lối giả trang trong lễ Ma lộ hình, nó khiến mỗi người được sống bằng con người khác, không còn là bản thân họ nữa. Những bộ trang phục và mặt nạ sẽ làm cho các linh hồn quỉ dữ nhầm lẫn, hoặc góp phần xua đuổi chúng.
Trò chơi “Trick Or Treat”. “Trick” nguyên ngĩa là: Đánh lừa, trò chơi tinh ma ngịch ngợm, “Treat” là tiếp đón, đối xử tử tế, tiếp đãi. Các em nhỏ và thiếu niên, thanh niên hóa trang với áo quần và mặt nạ hình ma quỉ, rồi cầm lồng đèn đi từ nhà này sang nhà khác trong xóm, gõ cửa và nói “trick or treat.” Câu này có nghĩa là: “Nếu muốn chúng tôi không chơi xấu thì hãy đãi chúng tôi cái gì đi”. Thông thường những người láng giềng luôn luôn muốn tránh việc “trick” nghĩa là chơi đòn đánh lừa nên thường tiếp đón (treat) chúng bằng kẹo và trái cây (theo tục lệ có nhét đồng tiền ở bên trong).
II - Ở mỗi vùng lại có văn hóa Ma lộ hình khác nhau
1. Ma lộ hình ở Mexico
Khác hẳn với lễ hội tại các nước khác, Ma lộ hình của người Mexico mang tính chất tưởng nhớ những người thân đã khuất nhiều hơn là xua đuổi những linh hồn lang thang. Vào mùa thu, vô vàn những con bướm vua chúa lũ lượt bay về Ma lộ hình làm tổ trên những cây linh sam. Niềm tin vào những người Aztecs (một bộ tộc da đỏ sống ở Trung Mĩ vào khoảng thế kỷ 14,15) vẫn còn sống động trong tâm tưởng những người Ma lộ hình đương đại. Họ tin rằng những con bướm là hiện thân là linh hồn của những người đã chết. Đó là những linh hồn mà người Mehico rất trân trọng trong suốt những ngày “Los Dias de los Muertos”, ngày của những người đã khuất .
Trong ngày lễ Ma lộ hình, người Mexico vui chơi thật thoải mái. Đó là giai đoạn để nhớ về bạn bè và người thân đã chết. Ngày của các thánh và ngày của các linh hồn ở đây là từ 31/10 đến 2/11. Tất cả bệ thờ trong các gia đình được trang hoàng với bánh mì, nến, hoa và quả. Những cây nến được thắp sáng trong nỗi nhớ thương về tổ tiên đã khuất. Người ta hoá trang trong bộ quần áo hình ma quỉ, xác chết và những bộ xương người như trong thế giới tâm linh huyền bí. Họ diễu hành với một người sống được đặt trong một quan tài trên các phố. Hoa, quả và nến được ném vào trong quan tài. Các gia đình tới thǎm nghĩa trang và dùng những dụng cụ đắp và trang trí mộ. Họ ở đó suốt đêm.
Nhìn chung lễ hội Los Dias de los Muertos- Ma lộ hình ở Mexico có nhiều điểm khá tương đồng với Lễ Vu Lan (Xá tội vong nhân) vào rằm tháng 7 lịch âm tại Việt Nam. Tại lễ Hội này người ta tưởng nhớ những người thân và không xua đuổi những linh hồn lang thang như đa phần các lễ hội Ma lộ hình tại các nước khác.
2. Ma lộ hình ở các nước châu Âu
Ngoài những ý nghĩa tôn giáo như các lễ hội của nhiều nơi trên thế song tại mỗi nước châu Âu lễ hội Ma lộ hình lại có những đặc trưng riêng biệt do lịch sử, văn hoá của từng nước.
Tại Nước Anh, tâm điểm của lễ hội Ma lộ hình hàng năm chính là lễ đốt lửa. Vào lễ hội người ta luôn bắt gặp những đống lửa rực cháy trên các đường phố Nước Anh. Song khác với các Halloween ở những nơi khác trên thế giới những đống lửa này không phải để xua đuổi tà ma và các linh hồn lang thang mà để nhắc đến câu chuyện của Guy Fawkes, người có ý định làm nổ tung Toà nhà Hội động ở Lônđôn vào 1605 theo lịch của nhà thờ. Ông ta bị giáng một cái chết thê thảm. Người ta tin rằng Giáo hoàng thời đó đã dùng những cuộc cách mạng để cải tổ đạo Cơ đốc giáo ở Nước Anh. Rất nhiều hình nộm của Guy Fawkes bị đốt cháy.
Tại Đức người ta mừng hội Ma lộ hình với sự thích thú và vui vẻ tột bậc. Ma lộ hình ở Đức ngoài những chiếc đèn bằng bí ngô nhà nào cũng có thì lễ hội hoá trang làm là hoạt động thu hút sự tham gia của nhiều người nhất. Mọi người với những trang phục của những nhân vật truyền thống, của những mụ phù thuỷ nhảy múa, ca hát xung quanh những đống lửa lớn một cách vui vẻ suốt ngày đêm.
3. Lễ hội Ma lộ hình ở Bắc Mĩ
Ma lộ hình du nhập vào Nước Mĩ nhờ những người Ailen và Xưcôtlen di cư và trở thành một ngày lễ hội dân gian lớn ở Nước Mĩ và Cananda. Vào ngày lễ này trẻ em thường chơi trò “trick and treat”, chúng đến từng nhà thu thập những cây nến, táo và nhiều thứ khác. Chũng chính là những người vui vẻ nhất trong lễ hội này.
Ma lộ hình ở Nước Mỹ được tổ chức như thế nào?
Đến tháng 10 khắp nơi trên Nước Mĩ đều có những hình ảnh về ngày lễ Ma lộ hình. Hình người bù nhìn rơm, vải nằm bên cạnh mấy chùm bắp khô, bà phù thủy mũi nhọn hoắt mặc áo đen ôm cán chổi, quả bí ngô được tỉa theo hình mặt người cười toét miệng, hình những con ma, con dơi, được dán lên cửa kính hay cửa sổ trước nhà…
Trong siêu thị, các cửa hàng bách hóa bán đồ gia dụng và các tiệm thuốc tây không ai không thấy hàng núi kẹo đủ loại, đủ kiểu, đủ màu được bày bán cùng với các loại y phục để mặc hóa trang trong ngày này: mặt nạ quỉ nhe nanh, ma cà rồng miệng bê bết máu, cho đến những mặt nạ, hay những bộ y phục tương đối hiền lành hơn rập theo các nhân vật trong những phim hoạt hình ăn khách.
Lễ Ma lộ hình tại Nước Mĩ được trẻ con đón mừng nồng nhiệt nhất, nhưng không phải nó chỉ dành riêng cho các em. Trẻ con được cha mẹ, anh chị dẫn đi xin kẹo vào tối 31 tháng 10 là điều dĩ nhiên, nhưng những nguời lớn trong lứa tuổi từ 18 đến 24 vẫn thường hay mở tiệc hay đi dự dạ tiệc hóa trang vào đêm cuối cùng của tháng 10. Số người trong lứa tuổi từ 25 đến 44 thì dẫn con em đi xin kẹo hoặc ở nhà tỉa quả bí ngô thành hình mặt người cười, người Mỹ gọi là Jack-O’Lantern. Và hầu hết những người trên 45 tuổi thì ở nhà để phát kẹo khi trẻ con gõ cửa đến xin.
Ma lộ hình là lễ được nhiều người trang hoàng và ăn mừng lớn thứ nhì trong các lễ hội mùa đông ở Mỹ. Người Mĩ tiêu tiền khá nhiều và trung bình trong những năm trở lại đây, các nhà bán lẻ đã thu về tổng cộng trên 40 triệu đô la cho toàn mùa lễ này. Riêng năm nay dự đoán sẽ có 55,8% dân Mĩ ăn mừng lễ và sẽ chi chừng 41 triệu 770 ngàn đô la cho lễ Ma lộ hình.
Nhưng tại sao ngày lễ Ma lộ hình lại rơi vào 31/10 và tại sao phải có những hình ảnh, trang phục ma quái cho ngày Ma lộ hình? Theo một trong những truyền thuyết bắt nguồn từ văn hóa của người Celt thời cổ Ireland thì 31/10 là lúc chính thức chấm dứt mùa hè, chấm dứt mùa của sự sống dương gian. Chuyện kể rằng vào ngày này những hồn ma vất vưởng chết trong năm đó sẽ trở lại trần thế tìm một người nào đó mà nhập xác để còn được tồn tại sau khi chết. Thế nhưng người dương thế thì lại không muốn bị ma bắt hồn nên đến tối ngày 31/10 họ tắt đèn, tắt bếp lửa để cho nhà cửa lạnh lẽo như cõi âm. Họ còn mặc quần áo giả trang cho lẫn lộn với đám ma quỉ và khua động khắp xóm làng để đuổi tà ma.
Vì sao quả bí ngô lại được tỉa theo hình mặt người cười toét miệng? Tại Hoa Kì các bà nội trợ đã mang quả bí này ra khoét ruột tỉa hình mặt người trên đó từ hàng trăm năm nay. Cũng theo truyền thuyết của người Ireland thì xưa có một anh chàng biệt danh là Jack Hà Tiện. Một hôm anh chàng Jack này mời quỉ đi uống rượu. Nhưng Jack Hà Tiện lại không muốn trả tiền rượu, nên chàng ta bèn dụ dỗ con quỉ hãy hóa phép tự biến thành thành đồng tiền để Jack hà tiện mua rượu cùng nhậu cho vui. Khi quỉ nghe bùi tai biền thành đồng tiền thì Jack nhặt ngay lấy bỏ vào túi áo trong đó có sẵn một thánh giá bằng bạc khiến quỉ không thể trở lại nguyên hình quỉ được nữa. Nhưng rồi sau Jack đã giải phóng cho quỉ với điều kiện là quỉ không được quấy nhiễu Jack trong suốt 1 năm, và nếu Jack chết, quỉ cũng không được thu linh hồn của Jack.
Cho đến năm sau Jack lại đánh lừa được quỉ để quỉ leo lên cây cao hái quả. Trong lúc quỉ còn đương loay hoay trên cây thì Jack khắc ngay một thánh giá vào thân cây, thế là quỉ sợ không dám leo xuống cho đến khi quỉ hứa không được quấy nhiễu Jack thêm 10 năm nữa rồi Jack mới bóc chỗ vỏ cây có khắc thánh giá đi.
Chẳng bao lâu sau đó thì anh chàng Jack Hà Tiện qua đời. Hồn ma của Jack đến gõ cửa thiên đường nhưng thượng đế không nhận cho một kẻ tinh ranh láu cá như vậy lên cõi trời. Xuống địa ngục thì gặp quỉ bị lừa khi trước còn tức tối nên Jack muốn vào địa ngục cũng không xong. Tuy nhiên giữ lời hứa không bắt hồn Jack, quỉ đuổi jack đi và chỉ cho Jack một cục than hồng để mà dò dường trong đêm tối. Jack Hà Tiện bỏ cục than cháy đỏ vào trong một củ cải tròn khoét ruột làm đèn và từ đó cứ luẩn quẩn khắp cõi dương gian. Người Irelandgọi là Jack of the Lantern, tức là Jack lồng đèn, và sau biến thành Jack-O’Lantern.
Người Ireland khoét ruột củ cải tròn hoặc củ khoai tây theo hình mặt người cười láu cá như vậy đem bày ở bệ cửa sổ hay gần cửa ra vào để xua đuổi những hồn ma vất vưởng như Jack Hà Tiện khỏi xâm nhập vào gia cư của họ. Khi những di dân từ Airơlanđư và Nước Anh tới Hoa Kì, họ thấy rằng quả bí đỏ, tức bí ngô hay bí rợ, một thổ sản phong phú ở vùng đất mới, là nguyên liệu thích hợp nhất để họ khoét ruột tỉa hình mặt anh chàng Jack-O’Lantern.
Quả bí đỏ, xưa nay vẫn tượng trưng cho sự phong phú của mùa màng miền bắc Mĩ, được trồng rất nhiều tại Hoa Kỳ và hằng năm vào trước lễ Ma lộ hình mấy tuần, các nông gia mở hội thi xem ai trồng được quả bí to nhất.
Quả bí khổng lồ chiếm giải nhất phá kỷ lục từ trước đến nay nặng hơn 536kg, cao gần 1 mét và chu vi gần 4 mét rưỡi.
4. Những món ăn truyền thống
Ngày lễ Halloween có những món ăn truyền thống, mang ý nghĩa riêng như kẹo táo, bánh linh hồn, súp bí đỏ, Barnbrack, Colcannon...
5. Các tập tục trong ngày Halloween
“Trick Or Treat” Đây là sinh hoạt chính của hầu hết trẻ em và thiếu niên tại Hoa Kỳ trong đêm Halloween. “Trick” nguyên nghĩa là: Đánh lừa, trò chơi tinh ma nghịch ngợm: “Treat” là tiếp đón, đối xử tử tế, tiếp đãi. Các em nhỏ và thiếu niên, thanh niên hóa trang với áo quần và mặt nạ hình ma quỷ, rồi cầm lồng đèn đi từ nhà này sang nhà khác trong xóm, gõ cửa và nói “trick or treat”. Câu này có nghĩa là: “Nếu muốn chúng tôi không chơi xấu thì hãy đãi chúng tôi cái gì đi”. Thông thường những người láng giềng luôn luôn muốn tránh việc “trick” nghĩa là chơi đòn đánh lừa nên thường tiếp đón (treat) chúng bằng kẹo và trái cây (theo tục lệ có nhét đồng tiền ở bên trong).
Biểu tượng chính của đêm “Halloween” là cái đèn lồng của chàng Jack – “Jack-ó-lanterns.” Các biểu tượng phụ là phù thủy, ma quỷ và mèo đen.
6. Biểu tượng Halloween
Phát triển của hiện vật và biểu tượng liên quan đến Halloween được hình thành theo thời gian. Ví dụ: củ cải khoét rỗng khoét hình mặt quỷ thành những chiếc đèn lồng, bên trong cắm 1 cây nến như là một cách ghi nhớ các linh hồn đang chịu tội. Củ cải có truyền thống được sử dụng ở Ireland và Scotland tại Halloween. Những người nhập cư Bắc Mỹ đã sử dụng bí ngô, mà họ đều có sẵn và lớn hơn nhiều – làm cho chúng dễ dàng hơn để khắc hơn so với củ cải. Truyền thống của Mỹ chạm khắc bí ngô được ghi lại vào năm 1837 và được liên quan với thời gian thu hoạch nói chung, nó chưa trở nên quen thuộc với Halloween cho đến khi vào giữa đến cuối thế kỷ 19
Biểu tượng của ngày lễ Halloween là những trái bí đỏ được khoét theo những khuôn mặt tưởng tượng.
Hình ảnh Halloween bao gồm các chủ đề về cái chết, xấu xa, huyền bí, hoặc quái vật thần thoại trong thế giới tâm linh huyền bí. Màu đen và màu da cam là những màu sắc truyền thống của kỳ nghỉ.
7. Trang phục Halloween
Trang phục Halloween truyền thống theo mô hình nhân vật siêu nhiên như những con quái vật, ma quỷ, bộ xương, phù thủy. Theo thời gian, việc lựa chọn trang phục mở rộng để bao gồm các nhân vật nổi tiếng từ tiểu thuyết, người nổi tiếng, và các nguyên mẫu chung chung như ninja và công chúa.
Mặc trang phục phổ biến ở Scotland tại Halloween cuối thế kỷ 19. trang phục trở nên phổ biến cho Halloween tại Mỹ vào đầu thế kỷ 20. Trang phục Halloween xuất hiện đầu tiên trong các cửa hàng trong những năm 1930 khi thủ thuật hoá trang đã trở nên phổ biến tại Hoa Kỳ.
Người Celt cổ xưa tin rằng biên giới giữa thế giới này và các thế giới khác trở nên mong manh vào dịp Samhain, cho phép những linh hồn (cả hai loại vô hại và có hại) để đi qua. Linh hồn của gia đình, ông bà tổ tiên đã được vinh danh và mời nhà trong khi tinh thần độc hại đã được ngăn chặn. Người ta tin rằng sự cần thiết để tránh khỏi những linh hồn tà ác dẫn đến việc mặc trang phục và mặt nạ. Mục đích của họ là để ngụy trang mình như là một linh hồn tà ác và do đó tránh tổn hại. Ở Scotland các linh hồn đã mạo nhận bởi những người đàn ông trẻ mặc áo trắng đeo mặt nạ, che khuất hoặc bôi đen khuôn mặt. Samhain cũng là một thời gian để dự trữ thực phẩm và gia súc giết mổ cho các cửa hàng mùa đông. Đống lửa hội đóng góp một phần lớn trong các lễ hội. Tất cả các đống lửa khác bị dập tắt và mỗi nhà thắp sáng lò sưởi của họ từ lửa trại. Các xương gia súc giết mổ đã được ném vào đống lửa hội. Đôi khi hai đống lửa sẽ được nhóm gần nhau, và mọi người cùng gia súc của họ sẽ đi bộ giữa chúng như là một nghi lễ tẩy rửa. Thông thường, vào ngày Halloween, có nhiều nhân vật khác nhau được người ta chọn để hóa trang.
III - Ý NGHĨA
Ý nghĩa giáo dục
Hành động và cuộc đời của Jack đã trở thành những kinh nghiệm để tuổi trẻ rút ra một bài học làm người, đó là:
"Sống không nên tham lam, bủn xỉn, keo kiệt
Phải có lòng bác ái, từ bi, biết giúp đỡ kẻ khó khăn"
Không nên chơi đùa với ma quỷ. Ma quỷ hiểu theo nghĩa bóng là những trò lừa lọc, đe dọa, làm cho người khác sợ hãi, những việc làm tinh quái do trí thông minh và tưởng tượng của tuổi trẻ sáng tạo ra có khi làm hại đến người, đến xã hội… Chơi đùa, giao du với ma quỷ sẽ dễ bị cám dỗ đi vào đường tối tăm và tội lỗi.Tuy nhiên, chuyện anh chàng Jack trong đêm Halloween cũng ghi nhận một thái độ sòng phẳng của quỷ, đó là “ân đền, oán trả” và “giữ lời hứa.” Dù rằng sự “giữ lời hứa” này đã làm cho Jack rơivào thân phận cô hồn lang thang vất vưởng.Đối với các xã hội Âu, Mỹ Halloween đã trở thành lễ hội vui chơi hằng năm cho trẻ em và cả người lớn. Ít người quan tâm tìm hiểu ý nghĩa nhân bản của nó.
Ý Nghĩa Nhân Bản
Nếu đào sâu hơn, có lẽ sẽ tìm thấy tính cách nhân bản trong câu chuyện. Thử đặt câu hỏi: Tại sao dưới ánh sáng khoa học và kỹ thuật mà các nước Âu, Mỹ vẫn dành một ngày lễ hội cho người của “cõi Âm” mà đại diện là chàng Jack?
Jack là nhân vật tưởng tượng nhưng đã thực sự hiện thân trong cuộc đời, trong thân phận làm người… mà lại là một người cô đơn. Khi chết, Jack trở thành cô hồn, không chỗ dung thân… Thiên Đàng và Địa Ngục đều từ chối!. Truyền thống lễ hội Âu Mỹ đã dành cho Jack một ngày. Một ngày được trở lại với cõi dương. Trong ngày đó, Jack có thể sống vui chơi thoải mái, vì người sống đã hóa trang thành ma quỷ để linh hồn Jack có chỗ trà trộn vào cho đỡ cô đơn. Đây là ý nghĩa nhân bản của lễ hội Halloween.
Với ý nghĩa nhân bản này, ngày lễ Halloween và Rằm tháng Bảy Âm lịch của nước ta có thể xem như là ngày hai cõi Âm, Dương hội ngộ trong niềm thương cảm bao la…
IV - TRUYỀN THUYẾT
Theo truyền thuyết của nước Ái Nhĩ Lan (Ireland) thì từ ngữ “Jack-ó-lanterns” đến từ một người có tên là Jack. Jack là một chàng thiếu niên đã chết nhưng linh hồn không được phép vào Thiên Đàng vì lý do: lúc sống, anh ta vốn là một người tham lam, bủn xỉn, thường cất giấu tiền bạc, keo kiệt không hề bố thí cho ai một chút gì. Thế nhưng anh ta lại cũng không thể vào Địa Ngục vì lúc còn sống anh ta đã từng chơi đùa với ma quỷ, nên quỷ không bắt anh.
Chuyện kể rằng: Một hôm có con quỷ đến quấy phá một vùng dân cư, chẳng may bị báo động, người ta đến cầu cứu các vị tu sĩ đem các vật thánh đến “yểm” và “khóa các cửa” ra vào. Thế là con quỷ bị bắt… Jack đã nhận ra đó là con quỷ thường vui đùa với mình và Jack đã tìm cách gỡ vật “yểm ma quỷ” mở đường cho quỷ chạy thoát.Để đền ơn cứu mạng, quỷ hứa với Jack là sẽ không bắt hồn Jack về Địa Ngục. Do đó, khi Jack chết vì một tai nạn, hồn Jack bị Thiên Đường từ chối. Jack liền tìm đến Địa Ngục, nhưng quỷ không cho vào… vì lời hứa trước. Thấy Jack lạnh lùng khổ sở, quỷ bèn lấy một ít than hồng ở Địa Ngục bỏ vào trong ruột một quả bí ngô và đưa cho Jack để sưởi ấm… trên đường trở lại trần gian. Để cho không khí thông vào nuôi lửa, Jack phải đục thủng quả bí ngô.. và ánh lửa từ trong đã chiếu ra soi sáng nẻo đường lang thang của Jack. Có lẽ Jack phải cầm đèn đi lang thang trên mặt đất cho đến ngày phán xét cuối cùng của nhân loại...
[full_width]
